ادبیات نظری تحقیق مشارکت، انواع مشارکت و مشارکت اجتماعی

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
دسته بندی : وورد
نوع فایل :  word (..docx) ( قابل ويرايش و آماده پرينت )
تعداد صفحه : 28 صفحه

 قسمتی از متن word (..docx) : 
 

‏تاریخچه مشارکت:
‏اگرچه مشارکت به عنوان یکی از مفاهیم علوم اجتماعی از نیمه دوم قرن بیستم بطور جدی مورد توجه و بحث صاحبنظران علوم اجتماعی قرار گرفته است، ولی تاریخ دیرینه‏ای دارد. مشارکت به معنای عام آن قدمتی به اندازه تاریخ انسان دارد، چرا که بقا نوع انسان درگرو همکاری و همیاری آن‏ها با یکدیگر در مقابله با حوادث طبیعی و حیوانات از یکسو و در دوستی خانواده، همسر و فرزندان و گروه‏های همنوع خویش از سوی دیگر بوده است. مثلا در دوره‏هایی از تاریخ، مشارکت انسان‏ها بصورت شکار دسته‏جمعی حیوانات و یا فعالیت‏های مشترک روی زمین‏های کشاورزی بوده است. مشارکت در حیات اجتماعی، باعث تکوین و استمرار جامعه انسانی و مظاهر آن و نیز گسترش و عمق نهادهای اجتماعی نظیر خانواده، اقتصاد، سیاست، آموزش و پرورش و ... شده است. همه عناصر و اجزا جامعه انسانی در پرتو مشارکت و همکاری مشترک بین انسان‏ها و گروه‏های اجتماعی تکوین یافته و در طول تاریخ حیات انسانی بر عمق و وسعت آن‏ افزوده شده است.
‏با آنکه درمورد خاستگاه مشارکت نزد صاحب‏نظران اختلاف‏نظر وجود دارد، برخی آن را ناشی از ضرورت‏ها و برخی دیگر آن را ناشی از فطرت طبیعی انسان می‏دانند، در هر صورت نقش و کارکرد مشارکت به عنوان یک فرایند اجتماعی انکار‏‏ناپذیر است. در عصر حاضر نیز مشارکت و همکاری آزادانه اساسی‏ترین و بنیانی‏ترین عامل توسعه پایدار است.
‏-‏ معنا و مفهوم مشارکت:
‏مشارکت دارای مفهومی غنی در علوم اجتماعی است، در اینجا برای درک مناسب‏تر فضای مفهوم مشارکت به برخی از تعاریف آن اشاره می‏شود:
‏در لغت‏نامه دهخدا مشارکت به معنای «شرکت کردن» تعریف شده است. فرهنگ انگلیسی آکسفورد نیز مشارکت یا participation‏ را به عنوان «عمل یا واقعیت شرکت کردن، بخشی از چیزی را داشتن یا تشکیل دادن» دانسته است (رهنما، 1377: 115).
‏واندرسمن مشارکت را فرایندی می‏داند که اعضا در تصمیم‏گیری در نهاد، برنامه‏ها و تاثیرات این تصمیم‏گیری، شریک باشند (Wandersman‏، 2000).
‏اوکلی برای تعریف مشارکت به بیان سه تفسیر در خصوص مشارکت می‏پردازد که عبارتند از:
‏1) مشارکت به عنوان سهم داشتن، 2) مشارکت به عنوان سازماندهی و 3) مشارکت به عنوان توانمند سازی (اوکلی و همکاران، 1370: 8-9).
‏به نظر رحمان مشارکت فعالیت سازمان‏یافته از طرف مردم متحد و منسجم است که اساس آن را متقاعد شدن افراد به کنش جمعی تشکیل می‏دهد (rahman‏ ، 1993: 150). بر این مبنا مشارکت درگیری ذهنی و عاطفی اشخاص در موقعیت‏های گروهی است که آنان را برمی‏انگیزد تا برای دستیابی به هدف‏های گروهی یکدیگر را یاری دهند و در مسئولیت کار شریک شوند (طوسی، 1370: 54).
‏«آرنشتا‏ی‏ن،‏ مشارکت را فرا‏ی‏ند‏ سه‏ی‏م‏‏شدن‏ در قدرت جهت تاث‏ی‏رگذار‏ی‏ بر رفتار دولت م‏ی‏‏داند‏. از نظر و‏ی‏ مشارکت، توز‏ی‏ع‏ مجدد قدرت است که در سطوح مختلف اتفاق م‏ی‏‏افتد‏. و‏ی‏ هشت سطح مشارکت را بر رو‏ی‏ نردبان‏ی‏ به نام نردبان مشارکت آرنشتا‏ی‏ن‏ از ‏ی‏کد‏ی‏گر‏ تفک‏ی‏ک‏ م‏ی‏‏کند‏. پله‏‏های‏ ا‏ی‏ن‏ ن‏مودار‏ شامل: 1. کنترل شهروند‏ی‏،‏ 2. قدرت تفو‏ی‏ض‏ شده، 3. شراکت، 4. تسک‏ی‏ن‏ بخش‏ی‏دن،‏ 5. مشاوره، 6. اطلاع رسان‏ی‏،‏ 7. درمان، 8. دستکار‏ی‏ و ظاهر‏‏فری‏ب‏ی‏ م‏ی‏‏باشد»‏ (Arnstein‏،‏1971).
‏گاارد ‏و ‏بیسر ‏بیشتر ‏به ‏بعد ‏عمل ‏و ‏تعهدآمیز‏ ‏مشارکت ‏توجه ‏کرده‏اند ‏، ‏آنان ‏مشارکت ‏را چنین ‏تعریف ‏می‏کنند: «مشارکت ‏را ‏می‏توان ‏به ‏صورت ‏تعهد مشترک ‏در ‏پرداختن ‏به ‏مسائل ‏توسعه بر ‏اساس ‏تقسیم ‏توافق ‏شده ‏وظایف ‏و مسئولیت‏ها ‏تعریف ‏کرد. مشارکت‏‏ها‏ ‏حول ‏هدف‏‏های ‏مشترک ‏شکل ‏می‏‏گیرد‏ ‏و ‏شرکاء ‏پیگیری ‏یک ‏یا ‏چند ‏فعالیت ‏را ‏در‏ ‏راستای ‏یک ‏هدف، ‏به ‏صورت ‏مشترک ‏یا‏ ‏به ‏صورت ‏ردیفی ‏، ‏به ‏عهده ‏می‏‏گیرند .‏مشارکت‏‏ها ‏ممکن ‏است ‏بسته ‏به ‏هدف‏ ‏مورد ‏دستیابی، ‏موقت ‏یا ‏برای ‏مدتی‏ ‏طولانی ‏باشد»‏ (‏گاارد ‏و ‏بیسر ‏به ‏نقل ‏از‏ ‏تاچر ‏و ‏کمپوس، ‏۱۳۸۲ : ‏۸۴).
‏ اکسلرد بر ویژگی داوطلبانه، انتخابی و غیر‏انتفاعی بودن مشارکت تاکید دارد که بر مبنای این ویژگی‏ها مشارکت اجتماعی در شکل نهادی‏اش از نهادهایی چون مجامع دولتی، نهاد خانواده و موسسات انتفاعی مجزا می‏شود (Axelrod‏ ،1950: 14). مهمترین ویژگی فعالیت‏های مشارکت، داوطلبانه و ارادی بودن آنهاست. در مجموع مشارکت اجتماعی به آن دسته از فعایت‏های ارادی دلالت دارد که از طریق آن‏ها اعضای یک جامعه در امور محله، شهر و روستا شرکت کرده و بصورت مستقیم یا غیرمستقیم در شکل دادن به حیات اجتماعی مشارکت دارند و انجمن‏های داوطلبانه مهمترین عرصه شکل‏گیری و ساماندهی فعالیت‏های مشارکتی در جامعه محسوب می‏گردند.
‏گ‏ائوتري، معتقد است جهت ايجاد بسترهاي لازم براي مشاركت حداكثري مردمي 4 شرط عمده لازم و اساسي است. 1- ايدئولو‍‍‍‍ژي مشاركت (بعد هنجاري)، 2- نهادهاي مشاركتي (بعد سازماني)، 3- اطلاعات كافي و 4- امكانات مادي و تخصصي لازم. وی در تعریف مشارکت می‏نویسد: «مشارکت فرایندی اجتماعی، عمومی، یکپارچه، چندگانه، چند بعدی و چند فرهنگی است که هدف آن کشاندن همه مردم به ایفای نقش در همه
‏مراحل توسعه است» (Gaotri‏ ، 1986: 37). با توجه به این تعریف می‏توان «ویژگی‏های زیر را برای مشارکت درنظر گرفت:
‏مشارکت فرایندی چندجانبه است، زیرا می‏تواند دربرگیرنده اشکال گوناگون فعالیت اجتماعی مانند: فعالیت سیاسی، فرهنگی، آموزشی و ... باشد.
‏مشارکت فرایندی چند بعدی است، زیرا مشروعیت خود را نه تنها از دولت بلکه از خاستگاه‏های تاریخی و خودمختاری اجتماعی (اتحادیه‏های کارگری) نیز می‏گیرد.
‏مشارکت فرایندی چند فرهنگی است، زیرا درصدد است همه اجزای فرهنگی و قومی تشکیل دهنده جامعه را دربر بگیرد» (کائوتری و همکاران، 1379: 36).
‏بانک‏ ‏جهانی‏ ‏برای‏ ‏مشارکت‏ ‏مردمی‏ دلا‏ی‏ل‏ زیر‏ ‏را ارائه می‏دهد‏ :
‏مردم‏ ‏محلی‏ ‏برخوردار‏ ‏از‏ ‏مقدار‏ ‏زیادی‏ ‏تجربه‏ ‏و‏ ‏بینش‏ ‏درباره‏ ‏اینکه‏ ‏چه‏ ‏کاری‏ ‏باید‏ ‏انجام شود‏ ‏و چه‏ ‏کاری‏ ‏نباید‏ ‏انجام‏ ‏شود‏ ‏و‏ ‏چرایی‏ ‏آن‏ ‏میباشند‏ ‏؛
‏همکاری‏ ‏مردم‏ ‏محلی‏ ‏در‏ ‏طراحی‏ ‏پروژه‏ها‏ ‏می‏تواند‏ ‏تعهد‏ ‏آنها‏ ‏نسبت‏ ‏به‏ ‏پروژه‏ ‏را‏ ‏افزایش دهد‏. ‏همکاری‏ ‏مردم‏ ‏محلی‏ ‏می‏تواند‏ ‏به‏ ‏آن‏‏ها‏ ‏برای‏ ‏توسعه‏ ‏مهارت‏های‏ ‏فنی‏ ‏و‏ ‏مدیریتی‏شان کمک‏ ‏کند‏ ‏و‏ ‏شاید‏ ‏فرصت‏های‏ ‏شغل‏یابی‏ ‏آنها‏ ‏را‏ ‏افزایش‏ ‏دهد‏ ‏؛
‏همکاری‏ مردم محل‏ی‏ در افزا‏ی‏ش‏ منابع در دسترس برا‏ی‏ برنامه مؤثر است ؛
‏همکاری‏ ‏مردم‏ ‏محلی‏ ‏راهی‏ ‏برای‏ ‏تحقق‏ ‏یادگیری‏ ‏اجتماعی‏ (‏هم‏ ‏برای‏ ‏طراحان‏ ‏و‏ ‏هم‏ ‏برای ‏ذینفعان‏) ‏برنامه‏ ‏می‏‏باشد‏ . ‏یادگیری‏ ‏اجتماعی‏ ‏به‏ ‏معنای‏ ‏توسعه‏ ‏همکاری‏ ‏بین‏ ‏متخصصان‏ ‏و‏ ‏مردم‏ ‏محلی‏ ‏است‏ ‏که‏ ‏در‏ ‏آن‏ ‏هر‏ ‏یک‏ ‏از‏ ‏گروه‏‏ها‏ ‏از‏ ‏دیگری‏ ‏می‏‏آموزد‏ (1966 - World Bank‏).
‏ از منظر جامعه‏شناسی باید بین مشارکت به عنوان عمل و تعهد (عمل مشارکت) و به عنوان حالت و وضع (امر شرکت کردن) تمیز قایل شد. مشارکت در معنای اول، داشتن شرکتی فعالانه در گروه را می‏رساند و به فعالیت اجتماعی انجام شده نظر دارد، و در معنای دوم، از تعلق گروهی خاص و داشتن سهمی در هستی آن خبر می‏دهد (بیرو، 1366: 275).
‏در مجموع بايد گفت اظهار نظرها و تعاريف ارائه شده در مورد مشاركت، بازتاب الگوي اعتقادي و نظري به كار گرفته شده است‏. ‏تلقي مشاركت صرفاً به عنوان جزيي كميت‏‏پذير كه مي‏‏بايست در يك پروژه تزريق گردد، امكان‏‏پذير نيست. مشاركت اساساً فرايندي كيفي است كه اگر قرار است موثر باشد، تغييراتي بنيادين در انديشه و عمل مي‏‏طلبد ‏(‏اوكلي و مارسدن،‏ 47:1370).