تحقیق در مورد مراعات حقوق اقوام و ذوي‌الارحام

مراعات حقوق اقوام و ذوي‌الارحام از جمله وظائفي است كه شريعت مقدس اسلام نسبت به آن تأكيد فراوان فرموده و تارك آن را ملعون و مطرود از رحمت خداوند دانسته است.
امروزه در جامعة اسلامي ما كمتر متوجه مي‌شود و صلة رحم را يكي از امور عرفي دانسته و اهميتي به آن نمي‌دهد با اينكه صلة رحم يكي از واجبات دين و قطع آن يكي از محرمات بلكه از گناهان كبيره شمرده شده است. مرحوم شهيد دستغيب در كتاب گناهان كبيره، قطع رحم را در زمره گناهان كبيره ذكر نموده و يادآور مي‌شود كه چهار امام معصوم ما كه عبارتند از حضرت امام صادق و حضرت امام كاظم و حضرت امام رضا و حضرت امام جواد(ع) به گناه كبير بودنش تصريح كرده‌اند.
موضوع صلة رحم متأسفانه از جمله موضوعاتي است كه كمتر به آن توجه شده و لكن در متون اصلي ما فراوان ديده مي‌شود كه لازم است ترجمه و در اختيار مردم مسلمان قرار گيرد. با اهميتي كه اين واجب الهي دارد بالاخص كه ترك آن نقض عهد در قرآن شمرده شده و در فرمايش امام سجاد(ع) آمده كه با قاطع رحم مصاحبت منما كه در سه جاي قرآن آن ملعون يافتم و در روايت ديگري در بحارالانوار مجلسي(ره) از رسول گرامي اسلام نقل كرده كه بوي بهشت از دوهزار سال راه استشمام مي‌شود. ولكن دو طائفه از آن محرومند: يكي عاق والدين و يكي قاطع رحم مي‌باشد. لذا بر خود لازم دانستم كتابي در اين موضوع بنويسم و اهميت آن را از نظر آيات و روايات يادآور شوم به اميد آنكه جامعة ما به اين وظيفة مهم توجه نموده و حقوق اقوام را مور توجه قرار دهد.
قرآن كريم نسبت به قاطعين رحم لحن شديد و تندي دارد. تا آنجا كه آنها را ناقضين عهد و خاسر خوانده و آنها را ملعون و مطرود از رحمتش دانسته است. ما ابتدا آيات مباركي كه دربارة صلة رحم است يادآور مي‌شويم و سپس روايات واردة از پيغمبر اسلام(ص) و ائمة طاهرين(ع) را كه نسبت به صلة رحم تشويق و ترغيب دارد يادآور مي‌شويم و من‌الله استعين و هو خير معين.
اما آيات شريفة قرآن دربارة مراعات حقوق اقوام و ذوي‌الارحام فراوان است كه بعضي از آنها سفارش به احسان نسبت به اقوام مي‌نمايد. بعضي بيان عقوبت افرادي است كه تارك حقوق آنها مي‌باشند و اين وظيفة الهي را انجام نداده‌اند كه آنها را خداوند متعال در قرآن خاسر و زيانكار خوانده وعده‌اي را هم ناقضين عهد دانسته و آنها را مشمول لعنت و عقوبت در آخرت دانسته از جمله آيه شريفة 27 از سورة مباركة بقره است كه مي‌فرمايد: ]والذين ينقضون عهدالله من بعد ميثاقه و يقطعون ما امر الله به ان يوصل و يفسدون في الارض اولئك هم الخاسرون: كساني كه عهد خدا را پس از محكم بستن، مي‌شكنند و رشته‌اي كه آنان را امر به پيوند آن كرده، مي‌گسلند و در زمين و ميان اهل آن فساد مي‌كنند، به حقيقت زيانكاران عالم هستند[. خاسر در قرآن كريم بركسي كه در آخرت معذب است اطلاق مي‌شود و به قرينة دو آية بعد معلوم مي‌شود خاسر در قاطع رحم ملعون مي‌باشد.
و همچنين در سورة رعد آية 21 مي‌فرمايد: ]والذين يصلون ما امرالله به ان يوصل و يخشون ربهم و يخافون سوء الحساب: و كساني كه، آنچه خدا امر به پيوند آن كرده (مانند صلة رحم) اطاعت مي‌كنند و از خدا مي‌ترسند و از سختي و بدي حساب ترس دارند[.
و در سورة رعد آية 25 مي‌فرمايد: ]والذين ينقضون عهدالله من بعد ميثاقه و يقطعون ما امرالله به ان يوصل و يفسدون في الارض اولئك لهم اللعنه و لهم سوء الدار: آنان كه پس از پيمان بستن (با خدا و رسول) عهد خدا را شكستند و نيز آنچه خدا امر به پيوند آن كرده (مانند صلة رحم و.‌..) گسستند و در روي زمين فساد و فتنه برانگيختند اينان را لعن خدا و منزلگاه عذاب روح نصيب است[.
و در سورة محمد(ص) آية 22 و 23 مي‌فرمايد: ]فهل عسيتم ان توليتم ان تفسدوا في‌الارض و تقطعوا ارحامكم اولئك الذين لعنهم الله فأصمهم و اعمي ابصارهم؛ آيا شما منافقان اگر از فرمان خدا و اطاعت قرآن روي بگردانيد يا در زمين فساد و قطع رحم كنيد باز هم اميد (نجات) داريد * همين منافقانند كه خدا آنها را لعن كرده و گوش و چشمشان را كر و كور گردانيد[.
و همچنين در سورة بقره آية 83 مي‌فرمايد: ]و اذاخذنا ميثاق بني اسرائيل لا تعبودن الاالله و بالوالدين احسانا و ذي‌القربي: و هنگامي كه گرفتيم از بني اسرائيل پيمان اينكه نپرستيد مگر خدا را و به پدر و مادر مهرباني كنيد و همچنين به نزديكان و ارحامتان[.
و همچنين در سورة بقره آية 177 در بيان خوبي‌ها و اعمال پسنديده فرموده: ]و آتي المال علي حبه ذوي‌القربي؛ و دارايي خود را در راه دوستي خدا به خويشاوندان بدهد[.
رسيدگي مالي يك نوع صله رحم مي‌باشد. و در سورة نحل آية 90 ضمن شمردن يك سلسله واجبات و وظائف الهي، عطا نمودن به خويشان را مي‌شمرد: ]ان الله يامر بالعدل و الاحسان و ايتاء ذي القربي؛ همانا خداوند فرمان مي‌دهد به عدالت و نيكوكاري و بخشش به صابان قرابت و نزديكان[.
اين بود مجموعه‌اي از آيات كريمة قرآن كه نسبت به حقوق خويشان و بستگانش سفارش نموده و نسبت به متخلفين از اين وظيفة شرعي تحذير نموده و آنها را خاسر و در رديف ناقضين عهد خوانده و مستحق عذاب دانسته است.
و اما روايات در زمينة صلة رحم و مراعات حقوق اقوام و خويشان فراوان است كه بخشي از آنها رواياتي است كه ثواب و اجر صله كننده را بيان مي‌نمايد و بخشي عقاب قاطع رحم را و بخشي بيان معناي صلة رحم و قطع رحم و اينكه براي صله كننده علاوه بر ثوابهاي اخروي موجب كمي عمر و نقص در اموال مي‌باشد. قبل از ورود در روايات تبرك مي‌جويم به كلام عالم ورع، خاتم المحدثين مرحوم حاج شيخ عباس قمي(ره) در كتاب سفينه البحار در مادة رحم كه ايشان فرموده‌اند: (صلة رحم واجب است و مستحب، واجب آن مقداري است كه اگر ترك شود قطع محسوب مي‌شود و مستحب بيش از آن است) ولكن در مورد قاطع رحم و اينكه از گناهان كبيره مي‌باشد رواياتي است كه در قسمت دوم روايات انشاءالله يادآور مي‌شويم. در اينجا روايتي كه از سيدالساجدين(ص) است كه در مورد حق ذوي‌الارحام فرموده يادآور مي‌شويم به مناسبت نام كتاب كه حقوق اقوام است:
و اما حق خويشاوندي: ابتدا حق مادرت: ]فحق امك ان تعلم انها حملتك حيث لا يحمل احد احدا و اطعمتك من ثمره قلبها ما لايطعم احد احدا.‌..؛ و اما حق مادرت اين است كه بداني او تو را در درون خود حمل نموده كه احدي، احدي را در آنجا راه ندهد و از ميوة دلش به تو خورانيده كه احدي از آن بديگري نخورانده.‌..[.
و اوست كه تو را با گوشش و چشمش و دستش و پايش و مويش و سراپايش و همة اعضايش نگهداري كرده و بدين فداكاري خرم و شاد و مواظب بوده و هر ناگواري و دردي را و غمي را تحمل كرده تا دست قدرت، تو را از او دفع نموده و تو را از او برآورده و تو را بر روي زمين آورده و باز هم خوش بوده است كه تو سير باشي و او گرسنه و تو جامه‌پوشي و او برهنه باشد، تو را سيراب كند و خود تشنه بماند، تو را به خواب كند. شكمش ظرف وجودتو بوده و دامنش آسايشگاه تو و پستانش مشك آب تو و جانش فداي تو، و به حساب تو گرم و سرد روزگار را چشيده، به اين اندازه قدرش را بداني و اين را نتوان جز به ياري خدا.
و اما حق پدرت:
و اما حق پدرت را بايد بداني كه او بن و ريشة توست و تو شاخة او هستي و بدان كه اگر او نبود تو نبودي، پس هر زماني در خود چيزي ديدي كه خوشت آمد بدان كه از پدرت داري و خدا را سپاس‌گزار و به همان اندازه شكر كن و لا حول و لا قوه الا بالله.
و اما حق فرزندت:
بدان كه او از توست و در اين دنيا به تو وابسته است، خوب باشد يا بد، تو مسئولي به سرپرستي او با پرورش خوب و راهنمائي او به پروردگارش و كمك او به اطاعت وي، درباره خودت و دربارة خودش؛ و بر عمل او ثواب بري و در صورت تقصير كيفر شوي. پس دوبارة او كاري كن كه در دنيا حسن اثر داشته باشد و خود را با آن آراسته كني و در نزد پروردگارش نسبت به او معذور باشي به سبب سرپرستي خوبي كه از او كرده‌اي و نتيجه‌اي كه از او گرفتي و لا حول و لا قوه الا بالله.
و اما حق برادرت: