زندیان یا زندیه نام سلسلهای ایرانی بود که پس از فروپاشی افشاریان تا برآمدن قاجار به درازای چهل و شش سال در ایران حکومت کردند. این سلسله به سردمداری کریمخان زند از طایفه زند از سال ۱۱۶۳ هجری قمری در ایران به قدرت رسید. کریمخان، ایلخان طایفه زند بود. پدرش «ایناخ خان» نیز ایلخان بود. کریم خان در آغاز یکی از سرلشکران سپاه نادرشاه افشار بود که پس از مرگ نادر با همراهانش بازگشت. او فردی مدبر بود. او خود راوکیل الرعایا نامید و از لقب شاه پرهیز کرد. او بطور موقت، شهر ملایر را پایتخت و مقر فرماندهی خود نمود توانست بر کل ایران مسلط شود و سپس شهر شیراز را پایتخت خود گردانید. ارگ کریمخان، بازار وکیل، حمام وکیل و مسجد وکیل در شهر شیراز از جمله بناهایی است که از وی به یادگار ماندهاست.
وکیل الرعایا (۱۱۹۳ – ۱۱۶۳ ه. ق) توانست پس از فروپاشی حکومت نادرشاه افشار، تمام بخشهای مرکزی، شمالی، غربی و جنوبی ایران را تحت حکومت خود درآورد. همچنین برادر وی، صادقخان زند، نیز موفق شد در سال ۱۱۸۹ ق. بصره را از امپراتوری عثمانی جدا کرده و به ایران پیوست نماید و از این طریق، نفوذ ایران را بر سراسر اروندرود، بحرین و جزایر جنوبی خلیج فارس مسلم گرداند. طایفه زند از نژاد مردم لکهاهستند که ۴۳ سال بر ایران حکومت کردند.
طوایف لرستان از نظر لهجه به دو گروه لک و لر تقسیم میشوند. زبان لکی زبان ایرانی و اصیل است که قومی از اقوام ایرانی نژاد به نام لک بدان تکلم میکنند طوایف لک بیشتر در نواحی شمال و شمال غربی لرستان و همچنین در بین برخی از طوایف لرستان، ایلام، کرمانشاهان و قسمتی از همدان و قزوین زندگی میکنند طایفهٔ زند در زمرهٔ طوایف لک زبان بهشمار میآیند اینان با شبانی روزگارشان را سپری میکردند و احیاناً در زمان شاه عباس اول از دامنههای زاگرس و نزدیکی ملایر کوچ داده شدهاند. در کتب گذشتگان از آنان به عنوان کرد یاد میشود و این امر ناشی از همان واقعیت است که کرد و لر را با وجود اختلافات زبانی و لهجهای به نشانی واحد از آریاییان کوه نشین صفحات غرب کشور میرساند.
در دورهٔ زندیه مردم به شهرنشینی و روستا و نشینی و عشایر تقسیم میشدند. مهمترین شغل مردم عادی در این دوره کشاورزی و دامپروری بود طبقات ثروتمند به تجارت و بازرگانی میپرداختند در این دوران عناصر شهرنشینی کمتر در امور مملکتی و لشکری سهم داشتند. امور خاص دولتی با توجه به ایلی بودن ایران اغلب با سران ایلات و قبایل بود؛ و مردم شهرنشینی غالباً به امور دادو ستد و تجارت میپرداختند. طبقهٔ باسواد و تحصیل کرده در شهرها و در مشاغل درباری یا نزد اعیان و نجبا و به تجارت تقرب داشتند.
فهرست مطالب:
مقدمه
کریم خان زند
وکیل الرعایا
ریشه
پیروزی کریم خان زند
قلمرو زندیه در زمان کریم خان
زندیان پس از کریم خان زند
کوچ طایفه زند به کهگیلویه و بویراحمد و فارس
فرمانروایان زند
زکی خان زند
کریم خان زند
ابوالفتح خان زند
محمد علی خان زند
صادق خان زند
پایتخت شدن اصفهان
پایتخت شدن دوباره شیراز
پایتخت شدن کرمان
لطفعلی خان زند
رابطه با دیگر کشورها
رابطه با انگلیس
فتح بصره
هلند
روسیه
وضع توده ها در دوره زندیان
وضعیت مردم در زمان پادشاهی کریم خان
وضعیت مردم پس از پادشاهی کریم خان
اصل و نسب طایفه زند
خلاصه ای از شخصیت کریم خان
اوضاع اجتماعی در دوره زند
عادت و سنن ایرانیان در دوره زند
لباس و آرایش
کشاورزی
معماری
ادبیات
بازرگانی
سازمان اداری
ارتش
زندیه و کشمکش قبیله ای
ساختار قدرت داخلی شهرها
تقسیمات کشوری
مناصب نظامی
و...