مبانی نظری و ادبیات تحقیق مالیات و مالیات بر ارزش افزوده

قسمتی از متن:

اهمیت مالیات

جایگاه کلی مالیات و نقش آن در درآمدهای عمومی کشورها و به ویژه کشور ایران بسیار کلیدی است. این عنصر با توجه به اثراتی که بر کل اقتصاد دارد سهم قابل توجهی در بررسی های علمی و تجربی به خود اختصاص داده است. در یک نگاه کلی به اقتصاد ایران و ترکیب درآمدهای دولت می توان مالیات را به عنوان یکی از اقلام درآمدی دولت در نظر گرفت، در عین حال چارچوب و فرایند مالیات در ایران چالش برانگیز است. با توجه به اینکه بخش مهمی از درآمدهای مالیاتی در ایران بطورمستقیم و غیر مستقیم وابسته به درآمد نفت است، این امر درآمدهای مالیاتی را در مقابل نوسانات بازار جهانی نفت به شدت آسیب پذیر کرده است همچنین رشد درآمدهای دولت از نفت در عمل، زمینه تقویت مالیات ستانی را کاهش داده است (دادگر و نظری،1386،7).

مالیات ها یکی از ابزارهای سیاست مالی دولت ها در مجموعه سیاست های اقتصادی آن ها هستند. با نظری به مکاتب مختلف اقتصادی در می یابیم که کلاسیک ها که معتقد به عدم دخالت دولت در اقتصاد بودند به تامین مخارج عمومی از محل در آمدهای مالیاتی در حدی که تعادل بودجه حفظ شود معتقد بودند. از طرفی در الگوی کینزین ها سیاست های مالی انبساطی نقش اصلی را در ایجاد تحرک اقتصادی ایفا می نمودند (پورمقیم،1373،43).

امروزه دولت ها برای ایجاد تعادل اقتصادی وظایف گوناگونی به عهده می گیرند. بازارهای اقتصادی را کنترل و قیمت ها را تعیین و کنترل می کنند و بر توزیع مزدها فراورده هاو سایر درآمدها نظارت می کنند. اما آنچه تعادل اقتصادی و تامینعدالت اجتماعی نقش ویژه ای دارد مالیات است. مالیات دولت را قادر می سازد که برجریانات و مسائل اقتصادی کشور و افزایش درآمدها و ثروت ها نظارت و کنترل داشته باشد و از رکود و فساد و کسادی اقتصادی جلوگیری کند البته روشن است در میان انواع مالیات ها مالیات های مستقیم آن ها از آنجا که اشخاص پرداخت کننده نمی توانند آن را به دیگریمنتقل سازند اگر بر اساس درآمد تنظیم گردد مانع از تمرکز ثروت و اندوخته های سرسامآور و روحیه آن خواهد بود. به این جهت فاصله های وحشتناک طبقاتی را ترمیم و یاتعدیل می کند و از طرف دیگر موجب رونق اقتصادی خواهد بود. در میان مالیات ها سیستممالیاتی تصاعدی موثرترین آن در مسائل اقتصادی می باشد هم از جهت تامین نیازهای دولتو هم از نظر نقش آن در تعدیل درآمدبطور روشن این مالیات می تواند تقاضای عمومی و همچنین قیمت کالاها را تغییر دهد زیرا مالیاتچه مستقیم و غیرمستقیم درآمدها را پایین می آورد و در نتیجه تقاضای عمومی نسبت به کالاها و خدمات آن پایینخواهد آمد. از طرف دیگر با کاهش تقاضا (با فرض ثبوت سایر متغیرها) قیمت ها پایین می آیند (عرب مازاد،1380،8).

باید توجه کرد که اهمیت مالیات در نظام اقتصادی و مالی کشور تنها به میزان وصولی و یا درصد در نظر گرفته شده محدود نمی شود بلکه باید به اثرات نظام مالیاتی در تامین عدالت اقتصادی و ایجاد تعادل در توزیع صحیح درآمدها و ثروت عمومی نیز توجه نمود. برای اینکه نظام مالیاتی از کارایی و اثر بخشی لازم برخوردار باشد لازم است در درجه اول ظرفیت مالی جامعه در منابع مختلف درآمد و ثروت مالی محاسبه و سپس ظرفیت های اجرائی کشور و توان علمی سازمان های وصول کننده مالیات از هر نظر مورد بررسی قرار گیرد. (صمیمی، 1380،17). اهمیتاینشیوهمالیاتستانیبهاندازهایاستکه درحدود 25%درآمدهایمالیاتیدنیا را طیسال های 2000-2001 شاملشدهاست (هاریسون و کرلاو[1]، 2005). اتحادیهاروپایینیزبهمالیاتبرارزشافزوده، نگاهویژهایداردبهصورتیکهازمجموع 30عضواین سازمان،تاسال 2006،29 عضوآناز VAT بهره مندبوده اند[2].

ایران در سال 2007 میلادی، مجموعاً 83 میلیارد دلار صادرات داشت، که این میزان در مقایسه، کمتر از نصف صادرات کشور مالزی، و نیز 24 میلیارد دلار کمتر از صادرات ترکیه می باشد. تنها 9 درصد از صادرات ایران محصولات تولیدی و کارخانه ای است و 81 درصد از صادرات ایران را مواد خام و نفت تشکیل می دهد.

ازاینرو در عصر حاضر یکی از پایه های استوار کشورداری ترقی و پیشرفت و ارائه خدماتبه مردم و در نتیجه دریافت مالیات می باشد دریافت مالیات از جامعه در کشورهای جهانامری طبیعی و بر اساس سیاست مالی می باشد و در برخی از کشورهای صنعتی جهان 90 تا 98درصد بودجه عمومی از طریق مالیات ها تامین می شود و مردم نیز هیچ گونه واکنش منفی دربرابر آن بروز نمی دهند (خبر گذاری تابناک).

تعریف و مفهوم مالیات بر ارزش افزوده
- مالیات بر ارزش افزوده به رغم نامش مالیاتی بر خود ارزش افزوده نیست، بلکه منظور از آن نوعی مالیات بر مصرف است. به طور خلاصه، مالیات مزبور در تمام مراحل تولید دریافت می شود، اما با ارائه مکانیسمی خاص امکان تهاتر مالیات پرداختی بابت خرید کالا و خدمات را در برابر مالیات دریافتی بابت فروش محصولات و خدمات به شرکت ها می دهد.
 «مالیاتی است گسترده بر پایه فروش کالا تا مرحله ی تولید و حداقل شامل خود آن، به طوری که مالیات پرداختی بابت کالاهای خریداری شده به عنوان نهاده ها – احتمالاً به جز کالاهای سرمایه ای – در برابر مالیات دریافتی بابت ستاده ها تهاتر شود» (حدادی، 1385).


انواع مالیات بر ارزش افزوده
مالیات از جمله پرداختنی هایی است که سابقه دیرینه دارد. از پول زوری که دولت می گیرد تا پولی که با رضایت به دولت می دهیم تا خرج خودمان کند و ما همه افراد جامعه از آن بهره مند می شویم (بابایی و لبافی، 1378). مالیات مبلغی است که دولت از اشخاص، شرکت ها و موسسات بر طبق قانون برای تقویت عمومی حکومت و تامین مخارج عمومی می گیرد و افزون بر خصلت اجباری بودن، خصوصیت بارز مالیات، یک طرفه بودن و عدم تناسب میان میزان مالیات و ارزش خدمات عمومی (که مالیات دهندگان از آن برخوردار می شوند) است. مالیات به عنوان یک هزینه اجتماعی است که شهروندان یک جامعه در قبال استفاده از امکانات و خدمات عمومی باید پرداخت کنند (نوری خانیوردی، 1381). مالیات عبارت است از تعهد مالی و قانونی شخص حقیقی نسبت به دولت و در واقع، مالیات حق اجتماعی است بر گردن کسانی که در سایه مواهب جامعه به زندگی و کار مشغول اند یا مالیات سهمی از حاصل کار و تلاش افراد است که به جامعه تعلق می گیرد (برنامه و بودجه، 1386). به عبارت دیگر، مالیات یک نوع پرداختی است که توسط افراد جامعه به دولت (در قبال استفاده از امکانات و خدمات عمومی) داده می شود (تیلور ، 1998). تقسیم بندی مالیات ها به مالیات های مستقیم و غیرمستقیم، عمده ترین نوع طبقه بندی مالیات در آمارهای دولتی در سطح بین المللی است. در ساختار بودجه کشور ایران نیز درآمدهای مالیاتی در نخستین طبقه بندی به دو گروه مذکور تقسیم می شوند (زنجانی و دهقانی، 1386). مالیات های مستقیم با توجه به اوضاع و احوال اشخاص (مانند میزان دارایی و درآمد آنان) وضع می شود (اقتداری، 1378). در ارزیابی مالیات مستقیم، باید مطرح کرد که این نوع مالیات در مواردی شیوه مناسبی در اخذ مالیات محسوب می شود، یعنی در زمانی از افراد با درآمد بالا مالیات بیشتر گرفته شود و آنان که درآمد کمتری دارند مالیات کمتری بپردازند. در این صورت بعد رعایت عدالت اجتماعی و اخذ مالیات قابل اعمال است؛ به طوری که افراد کم درآمد جامعه مانند حقوق بگیران نسبت به برخی از افراد پردرآمد جامعه (واسطه گران و غیره) مالیات بیشتری می پردازند. علت این امر آن است که شناسایی افراد مشمول این مالیات و میزان سوددهی آنان بسیار مشکل است. بنابراین امکان فرار مالیاتی در این گروه وجود دارد، درحالی که حقوق بگیران درآمدهای مشخص دارند و اخذ مالیات از آن ها به سادگی صورت می گیرد و این بعد عدالت اجتماعی را خدشهدار می کند. از سوی دیگر با توجه به حجم کم تولیدات کشور و نیاز به تشویق تولیدکنندگان و سرمایه گذاران، اخذ این نوع مالیات موجب کاهش انگیزه گروه های یادشده و کاهش تولیدات کشور خواهد شد (شیر خانی، 1384). مالیات های غیرمستقیم، مالیات هایی هستند که پرداخت کننده آن مشخص و معین نیست و تحقق مالیات بستگی به یک قسمت از فعالیت های اقتصادی و عملیات افراد دارد و قابلیت انتقال آن ها بسیار زیاد است. این مالیات ها بیشتر بر مصرف اشیاء و فروش کالا و استفاده از خدمات بستگی دارد (عزیزی، 1385).