حقوق جزا ، اهداف و اهمیت آن

حقوق جزا ، اهداف و اهمیت آن
حقوق جزا علمی است که متکفل بحث از جرم ، مجرم و نقش وی در پدیده مجرمانه و شرایط مسئولیت کیفری او و واکنش جامعه در برابر پدیده مجرمانه می باشد. مولف کتاب ترمینولوژی حقوق ، از دو اصطلاح اعم و اخص در تعریف حقوق جزا استفاده کرده ومعنای اعم را شامل حقوق ماهوی و شکلی ، و معنای اخص را شامل حقوق ماهوی دانسته است. بنابراین اگر بخواهیم به تعریفی کامل از حقوق جزا اشاره کرده باشیم باید بگوییم : « حقوق جزا علمی است که متکفل بحث از جرم ، مجرم و نقش وی در پدیده مجرمانه و شرایط مسئولیت وی ، واکنش جامعه در برابر پدیده مجرمانه و اصول محاکمات جزایی می باشد. »
مولّفه های این تعریف عبارتند از :
1..جرم : در حقوق جزا رفتارهای مجرمانه مانند سرقت ، کلاهبرداری ، جاسوسی و قتل توسط انون گذار احصا و اعلام می شود. هر جرم متشکل از سه عنصر قانونی ، مادی و معنوی است که به تفصیل در حقوق جزا بررسی می شود. تقسیم بندی و ذکر انواع جرایم ، از دیگر مباحث مرتبط با جرم است.
2. مجرم : نحوه دخالت مجرم در ارتکاب جرم هم چون مباشرت ، نسبیب ، معاونت ، شرکت به علاوه شرایط مسئولیت کیفریِ وی هم چون بلوغ و عقل و اختیار و علم و موانع این مسئولیت ، مانند جنون ،اکراه ، اظطرار، دفاع مشروع و ... دومین بحث عمده حقوق جزا را تشکیل می دهد.
3. واکنش جامعه در قبال پدیده مجرمانه: تا اواخر سده اخیر مجازات ، تنها پاسخ جامعه به اعمال مجرمانه بود، ولی در قرن اخیر شاهد تحول وتنوع عکس العمل جامعه د رقبال این پدیده ناهنجار هستیم و بدین ترتیب اقدامات تأمینی و تربیتی – که بیش تر جنبه پیشگیری و اصلاح دارد تا تنبیه مجرم – در کنار مجازات ها قرار گرفته است. در حقوق جزا علاوه بر مقدار مجازات ها انواع ، اهداف ، ویژگی ها ، اصول و تقسیم بندی آن نیز بیان و بررسی می شود. نحوه اجرای مجازات و علل سقوط آن نیز از دیگر مباحث این بخش از حقوق جزا است.
4. اصول محاکمات جزایی: مجموعه مقرراتی است که روند کشف جرم ، تعقیب مجرم ، تحقیق از وی ، نحوه دادرسی و اجرای حکم را تعیین می کند. قواعد مذکور – که آیین دادرسی کیفری نیز خوانده می شود- قواعد شکلی است ؛ یعنی ناظر به چگونگی اثبات واقعیت واجرای دیگر قوانین است.

اهمیت حقوق جزا
تمامی رشته های حقوق ، نقش مهمی در تنظیم روابط افراد جامعه با یکدیگر دارند ، اما حقوق جزا به دلایل زیر از اهمیت ویژه ای برخوردار است:
الف) حقوق جزا بیانگر مهم ترین ارزش های هر جامعه می باشد ، زیرا موضوع آن جرم است و جرم به معنای نقض ارزش هایی است که جامعه مسامحه را در مورد آن جایز نمی داند . البته در تمامی رشته ها حقوق سخن از الزام افراد به رعایت ارزش ها است ؛ مثلاً در حقوق مدنی افراد ملزم به اجرای تعهدات خویش هستند و وفای به عهد و عهد از ارزش های هر جامعه به حساب می آید. اما در عین حال تمامی ارزش ها در یک سطح نیستند ، برخی از آن ها از چنان اهمیتی برخوردارند که جامعه نقض آن هارا بر نمی تابد و به تعبیر برخی « جرم ، گذر کردن از مرز تحمل پذیری جامعه است . » لذا جامعه به سرکوب مرتکب پرداخته ، او را مجازات می کند.
البته با افزایش روز افزون عناوین مجرمانه از سوی قانون گذاران ، در جوامع برخی در این که حقوق جزا همواره بیانگر ارزش های برتر جامعه باشد تردید کرده اند. بدین معنا که سیاهه جرایم در برخی کشورها تا سی هزار عنوان گزارش شده است. 1بسیاری از این جرایم مانند جرایم راهنمایی و رانندگی ، اداری ، مالیاتی و ... اصولاً دارای بار ارزشی نیستند. جامعه به کسی که برچسب قیمت را روی کالای خود نصب نمی کند وجریمه می شود به دیده مجرم نمی نگرد. بدین جهت نویسندگان مذکور به تفکیک جرایم سنتی با جرایم طبیعی